Jak motywować pacjenta do zmian? Metoda Pantalona.

Jako psycholog podczas swoich kursów, szkoleń, webinarów, często otrzymuje pytanie od specjalistów, jak motywować pacjenta do zmian związanych z odchudzaniem i wprowadzaniem nowych nawyków? Nierzadko specjaliści są zatroskani, że źle wykonują swoją prace skoro pacjenci nie wracają, albo rezygnują po miesiącu. Czy wiem jak temu zaradzić?

Moja odpowiedź jest zazwyczaj podobna przy większości pytań i „przypadków”. Nie możemy nikogo zmusić do zmian. To pacjentowi musi zależeć by to zrobić, a nie specjaliście. W innym wypadku taka zmiana nie będzie trwała, a często jest tak, że im bardziej się staramy tym bardziej umacniamy u pacjenta opór.

W psychologii oporem określana jest niechęć osoby do uczestniczenia w procesie psychoterapii, w stopniu uznanym przez terapeutę za konieczny. Niechęć ta może być uświadomiona lub nie, jej celem jest niedopuszczenie do ujawnienia wypartych treści lub obrona przed zmianą własnego zachowania. Opór jest sygnałem, że u klienta pojawił się dysonans i wymagana jest inna niż dotychczas reakcja specjalisty. Opór jest zjawiskiem naturalnym!, nie należy z nim walczyć, ale go spożytkować.

Zachowania klienta wskazujące na opór:

Negowanie problemu,
Ignorowanie,
Przerywanie,
Sprzeczanie się,

Nasze reakcje, te naturalne, często zamiast pomóc wzmacniają opór:

Usilne argumentowanie na rzecz zmiany
Odgrywanie roli niezawisłego eksperta
Krytykowanie, zawstydzanie, obwinianie
Nadawanie etykiet, nawet podświadome
Pośpiech
Zakładanie swojej wyższości i swoich racji jako najważniejszych

Co można zrobić by ominąć opór? Należy towarzyszyć oporowi, a nie stawać w opozycji, wtedy pacjent szuka kolejnych argumentów by podważyć nasze komentarze.

Metoda Pantalona lekarstwem na opór i niechęć do zmiany

Bardzo często opowiadam specjalistom i zachęcam do stosowania Błyskawicznej Metody Motywacji w 6 krokach autorstwa Micheala Pantalona. Polecam przeczytanie książki, która dokładnie, ale w zrozumiały sposób opisuje proces. Tzw. Metoda Pantalona pomaga w rozwiązaniu największych problemów związanych z motywacją:

pomaga w osłabieniu oporu przeciwko wprowadzaniu zmiany,
pomaga odnaleźć ukrytą, wewnętrzną motywację, którą każdy w sobie ma, ale zbyt często działamy powierzchownie opierając się na karach i nagrodach, które nie przynoszą trwały rezultatów,
pomaga w odnalezieniu przez klienta odpowiedzi na pytanie dlaczego miałby chcieć coś zmienić, a nie jak miałby to zrobić, odniesienie się do wartości,
w swoich prostych pytaniach zmusza do szukania zasobów zamiast kontrargumentów,

Dr Michael V. Pantalon

Wykładowca psychologii osobowości na Yale. Twórca metody Błyskawicznej Motywacji, konsultant i terapeuta. Autor książki „Motywacja. Metoda sześciu kroków” wydawnictwo GWP. Jego metoda obejmowała głównie pracę z osobami uzależnionymi. Jednak Rząd amerykański przeznaczył 22 miliony dolarów na wprowadzenie programu wywiadu motywacyjnego do służby zdrowia. Wystarczy 7 minut dla pacjenta, klienta by wzbudzić w nim motywację. Z sukcesem stosowana wśród menadżerów, terapeutów, nauczycieli czy rodziców. Pozwala na zminimalizowanie oporu i wzmocnienie zaangażowania.

Tymczasem wychowani jesteśmy w kulturze obowiązków i powinności, które zabijają wewnętrzną motywacje. Uczymy się i obserwujemy na zasadzie muszę to zrobić, powinienem, a nie chcę. Z takim podejściem bardzo szybko rezygnujemy, bo to nie są tak naprawdę nasze cele. Staramy się dla kogoś lub czegoś. W pewnym momencie rodzi się opór. Im bardziej ktoś nas do czegoś przekonuje, namawia czy straszy tym bardziej aktywizuje się u nas bunt, zostaje przekroczona granica naszego komfortu. Osobiście nie widzimy w tym działaniu korzyści. Rezygnujemy.

Niestety również w zakresie opieki zdrowotnej, obsługi dietetycznej, terapii uzależnień i wielu dziedzin wpływu międzyludzkiego stosuje się te nieefektywne metody oparte o techniki podtrzymujące motywację zewnętrzną. A motywacja ta z czasem wygasa…

Kara – odebranie czegoś, słodyczy, jedzenia, kontaktów,
Nagroda – pochwała, prezent, szybko zapominamy o podwyżce i przestajemy pracować efektywnie,
Dawanie rad, przemawianie, rola eksperta – wykształca się postawa: „łatwo mu się mówi”, „nie będzie mnie pouczał”
Dawanie przykładu, porównywanie – wykształca się postawa: „to nie jestem ja”, „taki to ma środki, żeby sobie radzić”
Zastraszanie, stawianie diagnozy – Musi Pan to zrobić. Nasz mózg nie lubi przymusu. A jak pokazują liczne badania, te drastyczne kampanie społeczne wcale nie są skuteczne.
Ocenianie, krytykowanie – wykształca się postawa: „jestem beznadziejny to i tak mi się nie uda”
Argumentowanie bez wysłuchania

Kontaktowanie się z klientem w ten sposób to uderzanie w ścianę. Cały czas trzymamy się tej ciemniejszej, bardziej pesymistycznej strony mocy motywacji. Wszystko jest wymuszone, wygadane, a wiemy dobrze, że jak ktoś nam zleci sprzątanie pokoju to zajmuje nam to dwa razy więcej czasu i marudzenia, niż kiedy sami podejmiemy decyzję, że pora posprzątać.

W przypadku zmiany stylu życia sytuacja jest podwójnie trudna, ponieważ mamy najczęściej do czynienia z już dostatecznie zdemotywowanym klientem:

Z wieloma wątpliwościami dotyczącymi problemu. Chciałby, ale to oznacza wyjście poza sferę komfortu.
Z obawami dotyczącymi braku umiejętności, zasobów, siły.
Z poczuciem winy, często nieproporcjonalnym do sytuacji.
Z pewnym „wzorem” diety.
Z brakiem wiary we własną skuteczność.
Bez określonej wartości zmiany.

A my w tej sytuacji dokładamy sobie: karanie, ocenianie, krytykowanie, pouczanie. Sukces odwrotny do zamierzonego murowany!

Dlaczego to nie działa?

Pojawia się coś co w psychologii nazywa się reaktancją (Brehm J. i S. (1966), dysonansem czy właśnie oporem.

Reaktancja. Ktoś mi każe coś zrobić. Reakcja? Przestajemy mieć na to ochotę, nawet gdy uprzednio mieliśmy. Ważny wybór, a nie konieczność; eksperyment z nicią dentystyczną, pojawiły się dwa komunikaty: Może chciałbyś spróbować. Zaplanuj vs Zrób to ponieważ tak trzeba. Sukces w grupie, gdzie propozycja, a nie przymus. Widzimy jak to działa w gabinecie:

– Musisz zrzucić wagę inaczej zachorujesz na cukrzycę.
-Mój dziadek odżywiał się gorzej i dożył 92 lat. Na coś trzeba umrzeć.

Dysonans poznawczy. Najpierw zachowanie, nawet najmniejsze, ale spójne z deklaracją. Możesz zapytać klienta:
– Dlaczego mogłabyś zechcieć zmniejszyć nieco ilość cukru w kawie lub ilość jedzenia w porcji. – to komunikat, że jest osobą, która już wprowadza dobre nawyki.
– Dlaczego zdecydowałaś się na kolejną wizytę, skoro uważasz, że ta zmiana nie ma sensu? Zachowanie ludzi często pokazuje, że mają więcej motywacji niż są tego świadomi. Trzeba tylko dobrze pytać, używając słów zmuszających do pełnych odpowiedzi, właśnie: „dlaczego”.

„Koncentracja na najwątlejszej choćby motywacji jest skuteczniejsza niż skupienie się na oporze.”

Metoda Błyskawicznej Motywacji Pantalona. 6 kroków w 7 minut!

W czym tkwi sukces?

Jest prosta, krótka, niewymagająca.
Wzmacnia autonomię motywowanego.
Pozwala klientowi przekonać samego siebie! A komu najbardziej wierzymy?
Opiera się na chcę, a nie muszę!
Nie wskazujesz klientowi dlaczego powinien coś zmienić, pytasz go dlaczego miałby chcieć coś zmienić!
Wolimy sami decydować o naszym losie.
Ludzie najczęściej zaczynają działać, kiedy odkryją dlaczego chcą to robić. „Chcę” i „dlaczego”, zamiast „muszę, bo”…
Wychowanie, kultura powinności, zobowiązań, zabija w nas wewnętrzną motywację.
Zaniżanie znaczenia nadawcy. Metoda wpisuje się w Dialog Motywujący (Miller, Rolnick) . Wychodzimy z roli eksperta, jesteśmy z klientem w procesie odkrywania motywacji, lustrem, wspieramy, ale nie sugerujemy, oceniamy, naciskamy. Wykazujemy się empatią.

3 klucze do wywołania motywacji wewnętrznej Metodą Pantalona:

ZANIŻANIE ZNACZENIA MOTYWUJĄCEGO – wyjście z roli eksperta,
PODKREŚLENIE DECYZYJNOŚCI – autonomia klienta, tylko ty decydujesz o sobie,
OMIJANIE OPORU – nie będziemy przecież wrogo nastawieni do swojej decyzji,

Zanim przejdziemy do omawiania Metody krok po kroku, w kolejnym artykule, skupmy się na przygotowaniu do zastosowania Metody. Bardzo ważne jest umniejszenie w całym procesie naszej roli, jesteśmy towarzyszem, lustrem, w którym osoba odbija swoje własne argumenty dla zmiany. Zadajemy wywołujące pytania, ale nie pomagamy w szukaniu odpowiedzi. Słuchamy. Możemy parafrazować co oznacza właśnie odzwierciedlanie słów wypowiedzianych przez pacjenta używając wzmacniającej formy. Np. -Naprawdę muszę schudnąć! Odzwierciedlenie: —Wygląda na to, że chcesz schudnąć? Mówisz właściwie o tym samym, ale wyrażasz czyjeś pragnienie, a nie powinność.

Niech pacjent przekona się sam!

METODA MOTYWACJI BŁYSKAWICZNEJ PANTALONA W PRAKTYCE

* Dlaczego mógłbyś dokonać zmiany?(lub, gdy chcemy wpłynąć na samych siebie: Dlaczego mógłbym dokonać zmiany?). Pytamy kilkukrotnie „dlaczego” – „grzebiemy głębiej”.
W jakim stopniu jesteś gotowy na tą zmianę? (oceń na skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza całkowitą niegotowość, a 10 całkowitą gotowość)
Dlaczego nie wybrałeś mniejszej liczby?(lub, gdy osoba motywowana wybrała „1”, zadaj pytanie numer 2 odnośnie mniejszego kroku w kierunku zmiany, bądź też spytaj: Co byłoby potrzebne, aby „1” zmieniło się w „2”?)
Wyobraź sobie, że nastąpiła zmiana – jakie byłyby jej pozytywne skutki?
Dlaczego te skutki są dla ciebie ważne?
Jaki będzie twój kolejny krok? Czego się podejmiesz?

To od czego zaczyna się całą metodę to podkreślenie decyzyjności, autonomii, nikt nie lubi być zmuszany i namawiany. Często bez powodu, tylko po to by pokazać odmienne zdanie, bo denerwuje nas usilne namawianie, stawiamy się. Dlatego te wszystkie metody oparte o kary, moralizowanie się nie sprawdzą.

Wzmacnianie autonomii

Sformułuj najsilniejsze stwierdzenie wzmacniające autonomię, jakie możesz szczerze wypowiedzieć w tej sytuacji.

Podjęcie działania to tylko i wyłącznie Twoja decyzja.
To Ty decydujesz.
Twój wybór będzie obarczony konsekwencjami, ale Ty decydujesz, aby to zrobić.
Różne mogą być reakcje twoje i innych, ale pamiętaj, że tylko Ty możesz podjąć decyzję.
Masz wolność wyboru, zrobisz co zechcesz.
W tej chwili nie patrzymy z mojego punktu widzenia.

Jeśli sytuacja jest trudna, przyznaj to, jednak przekaż odpowiedzialność za decyzję drugiej osobie. Możesz przyznać, że rozumiesz, że osobie może wydawać się to niesprawiedliwe. „Rozumiem twój punkt widzenia, podkreślam, że nikt nie musi się podporządkowywać tym zasadom, każdy ma wolność wyboru. Pomyśl jednak, co mogłoby dobrego wyniknąć dla ciebie, gdybyś je zaakceptował?”

Uczciwie powiedz, o co ci chodzi. W tej metodzie nie chodzi o manipulowanie. Jasno określamy o jakiej zmianie rozmawiamy.

Zdania wzmacniające autonomię:

Uważam, że to dobry pomysł, ale to tylko moje zdanie.
Do ciebie należy decyzja czego naprawdę chcesz.
Każde rozwiązanie ma plusy i minusy. Tylko ty możesz zdecydować, jak to się przedstawia dla ciebie.
Ty zdecyduj, możesz postąpić jakkolwiek chcesz.

Zdania podważające autonomię:

Myślałam, że naprawdę tego chcesz…
Będziesz musiał podjąć decyzję.
Od ciebie zależy, czy zrobisz to co powinieneś.
Ktoś, kto rzeczywiście troszczy się o zdrowie, zrobiłby to. (Moralizowanie)
Nie rozumiem, dlaczego się wahasz. Spróbuj! (Nakaz, lepiej powiedzieć, dlaczego mógłbyś zechcieć spróbować)
Musisz przynajmniej spróbować.
Wiesz, że stać cię na więcej.

Jeśli już wiesz jak wzmocnić autonomię, pora przeanalizować Metodę krok po kroku, zrobimy to w następnym artykule. Tymczasem odpowiednio się przygotuj. Sprawdź na sobie lub najbliższych jak działa wzmacnianie autonomii i na czym polega siła pytania dlaczego i trybu przypuszczającego, zamiast zakazów, nakazów i powinności.

Ćwiczenie: Które spośród poniższych zdań wzmacniają autonomię?

Uważam, że to dobry pomysł, ale to tylko moje zdanie.
Będziesz musiał podjąć decyzję.
Jedyny sposób by to ogarnąć to zmiana nawyków żywieniowych.
Wiem, co ja chciałbym, abyś zrobił.
Pomyśl o konsekwencjach swojego działania.
Jestem taka dumna z tych zmian.
Do ciebie należy decyzja, czego chcesz.

Jak motywować pacjenta do zmian? Mimochodem, biorąc pod uwagę, że to tak naprawdę jego sprawa, a my możemy towarzyszyć, a nie zmieniać.

DRUGA CZĘŚĆ ARTYKUŁU

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat psychologicznych aspektów pracy z pacjentem, zapraszam na 8 edycję E-kursu Psycho dla dietetyka, która rusza w sierpniu. Trwa rejestracja. Metodzie Pantalona zostanie poświęcony osobny moduł oraz dodatkowe nagranie.

SZCZEGÓŁY ORAZ REJESTRACJA NA E-KURS

Jak motywować pacjenta do zmian? Metoda Pantalona.