Dieta w przypadku osób z nadwagą i otyłością ma za zadanie oczywiście poprawić ich stan zdrowia, jednak nie oszukujmy się to wygląd stanowi często kryterium skuteczności diety, to po wyglądzie ciała klienci oceniają swoje postępy. Ciało jest dla nas ważne z różnych względów. Przede wszystkim zapewnia nam możliwość pełnego korzystania z życia, dobrze wiemy jak bardzo różne choroby i niepełnosprawności wyłączają nas z dotychczasowego funkcjonowania. Z drugiej strony wygląd ciała często jest manipulowany wieloma stereotypami, osoba z nadwagą to leń, słabeusz, świnia, która je wszystko. Ładne ciało ma osoba sprawna, silna, zdeterminowana, zorganizowana. To nie jest takie czarno-białe. Jednak współczesna kultura, utrwalone stereotypy dzielą w ten niesprawiedliwy sposób ludzi. Na tej bazie doprowadzamy się do skrajności z jednej strony chowając się za jeszcze większymi pokładami ciała, a z drugiej doprowadzając swoje ciało do granic możliwości licznymi reksjami (anoreksja, ortoreksja, bigoreksja). Aby skutecznie pracować z osobami w tych skrajnościach trzeba poznać lepiej, czym jest obraz ciała dla człowieka, co oznacza realny, a co idealny obraz ciała. Co wpływa na to jak siebie postrzegamy?
Obraz ciała
Obraz ciała – to zmysłowy obraz rozmiarów, kształtów i formy ciała oraz uczucia dotyczące wymienionych cech ciała lub określonych części (Slade, Russel, 1973, za: Rabe-Jabłońska, Dunajska, 1997). Jak widzimy mamy do czynienia już w definicji z dwoma aspektami: rzeczywisty lub wyobrażony obraz siebie oraz stosunek emocjonalny w stosunku do tego bytu. A jak wiemy tam, gdzie pojawiają się emocje, pojawiają się komplikacje. Jesteśmy różni więc nasze obrazy będą się różnić, ale też różnie kształtuje się nasza osobowość, nasz obraz siebie, nasza emocjonalność, dlatego ten stosunek emocjonalny, który wobec siebie formułujemy jest tak różny.
Wizerunek ciała posiada trzy podstawowe komponenty (Brouwers, 1990):
Fizjologiczny związany ze zdolnością wyczucia, wagi, kształtu i rozmiaru ciała,
Poznawczy związany z umiejętnością tworzenia mentalnego obrazu własnego ciała ( realnego lub idealnego, prawidłowego lub zaburzonego)
Emocjonalny związany ze stosunkiem do własnego ciała (negatywny lub pozytywny).
Tak więc mamy ciało z jakimiś wymiarami, rozmiarami, które jesteśmy w stanie ocenić realnie poprzez obiektywne narzędzia. Uzyskane wyniki podlegają ocenie związanej z kulturą w której się wychowaliśmy, ze środowiskiem z którego wyrośliśmy, informacji i opinii jakie na temat tych obiektywnych pomiarów otrzymaliśmy. W ten sposób powstaje mentalny obraz siebie – realny lub zniekształcony, taki, który akceptujemy lub idealny, do którego chcemy dążyć. W stosunku do tych zbieżności lub rozbieżności między tym co realne i fizyczne, a tym jak my to odbieramy mentalnie rodzi się stosunek emocjonalny negatywny związany z niską samooceną i niskim poczuciem własnej wartości lub pozytywny, który skutkuje wysoką samooceną.
Czym jeszcze jest zdeterminowany wizerunek ciała? (Cash, 2002)
Wpływami historycznymi – dotyczącymi przyswajania treści kulturowych dotyczących ideału piękna,
Wpływami rozwojowymi – jak w toku rozwoju uczymy się ciała i o ciele,
Doświadczeniami z kontaktów społecznych (opinie, krytyka)
Zainteresowanie wyglądem i podejmowanie różnych działań (monitorowanie, ale i ingerencja)
Wewnętrzny dialog dotyczący wyglądu ciała ( realny vs idealny)
Rozumowanie emocjonalne
Wnioskowanie arbitralne ( sądy wydawane w oparciu o mała ilość przesłanek – gruba bo leniwa)
Personalizacja i nadgeneralizowanie ( wiązanie zewnętrznych zdarzeń z własną osobą (wszyscy się gapią, bo jestem gruba)
Strategie i zachowania związane z procesem samoregulacji – radzenie sobie z przykrymi myślami i emocjami dotyczącymi ciała może powodować ukrywanie go
Poszukiwaniem wsparcia społecznego w akceptacji lub zmianie
Wprowadzanie zachowań mających na celu zmniejszenie dyskomfortu psychicznego (unikanie myślenia o wyglądzie),
Jak kształtuje się obraz ciała?
Oczywiście w toku rozwoju. Dziecko rodzi się z ciałem, ale nie rozumie jego nierozłączności z umysłem. Z czasem uczy się odróżniać siebie od innych, zdobywa informacje o różnych częściach ciała i ich zasadniczym wyglądzie, zdobywa zdolność do oceny rozmiarów ciała. Oczywiście najważniejszym momentem staje się okres dojrzewania, wtedy to kształtuje się emocjonalny stosunek do swojego ciała. Skąd się bierze? Z obserwacji najbliższego otoczenia, z otrzymywanych informacji zwrotnych, z funkcjonowania w danej kulturze (europejski ideał piękna vs latynoamerykański). O tym jak istotne jest obserwowanie i porównywanie widać, kiedy zajrzymy do wyników badań nad oceną swojego ciała przez osoby niewidome od urodzenia oraz niewidome w późniejszym wieku. Osoby niewidome od urodzenia lepiej oceniają swój wygląd, od osób niewidomych, ale które miały okazje do porównań z innymi. To naprawdę konkretny argument potwierdzający znaczenie porównań społecznych, wpływu kultury i środowiska na formułowany obraz ciała, jednak na podstawie porównywania konkretnych spostrzeganych cech. Badania dowodzą również, że porównania społeczne, internalizacja ( przyswajanie obcych postaw jako własne) szczupłego ciała oraz zaangażowanie w wygląd wiążą się z brakiem satysfakcji z własnego ciała oraz zaburzenia odżywiania u dojrzewających dziewcząt, kobiet a nawet dziewczynek już w wieku 8 lat (Tiggemann, 2002).
„Samoocena dotycząca wagi wynika z samopoczucia związanego z własnym wyglądem, a nie z poziomu orientacji w rzeczywistym wyglądzie własnego ciała. Czucie się osobą otyłą wiąże się z negatywną oceną własnego wyglądu oraz gorszym samopoczuciem – wynikającym zarówno z nieakceptowanego wyglądu, jak i z mniejszej sprawności fizycznej i gorszego zdrowia.” (Bąk- Sosnowska, 2009). Posiadanie obrazu własnego ciała jako osoby otyłej niekoniecznie jest związane z faktem bycia osobą otyłą. Potwierdza to chociażby badanie, w którym wzięło udział 2000 prawidłowo ważących osób, które oceniały same siebie jako otyłe lub szczupłe. Badanie pokazało, że uważający się za otyłych, w porównaniu z uważającymi się za szczupłych, istotnie gorzej ocenili swoją sprawność fizyczną, zdrowie i wygląd, wykazali większy lęk przed przytyciem, częściej się objadali oraz byli aktualnie na diecie, mieli większe ograniczenia żywnościowe, byli mniej zaangażowani w utrzymanie lub polepszenie swojego zdrowia, mieli gorsze samopoczucie (Thomas Cash i Karen Hicks, 1990).
Dlatego tak ważne jest to co mówimy o ciele dzieciom i młodzieży.
Jak powinni zachowywać się opiekunowie by rozwijać u dziecka pozytywny wizerunek swojego ciała? (Brytek- Matera za: Kearney- Cooke (2002)).
Zapewniając odpowiednią ilość i jakość stymulacji sensorycznej u dziecka (kołysanie, masowanie), taki kontakt fizyczny daje nie tylko poczucie bezpieczeństwa ale informacje, że ciało może być źródłem przyjemności.
Zachęcając do odkrywania siły fizycznej. Poczucie świadomości własnych kompetencji pomaga w odkryciu zachowań związanych z zapanowaniem nad ciałem. Dlatego warto eksperymentować z różnymi dziedzinami sportu.
Nauczenie świadomości ciała, a więc zwracania uwagi na sygnały które nam wysyła. To bardzo ważne dla zachowania zdrowia psychicznego. Równie istotne jest odpowiednie reagowanie na sygnały – na głód reagujemy dostarczeniem pokarmu, a na zmęczenie, odpoczynkiem.
Nie pozwalając na negatywne komentarze i kpiny dotyczące wyglądu fizycznego.
Ucząc krytycznego spojrzenia na przekaz medialny jaki jest dostarczany. Poszczególne obrazy konfrontować z rzeczywistością.
Będąc z dzieckiem na bieżąco podczas zmian, które zachodzą w jego ciele np. podczas dojrzewania, tłumacząc poszczególne procesy. Warto rozmawiać o wyznacznikach obrazu ciała, o tym jak dziecko postrzega swoje ciało, jak mogłoby o nie dbać. Jakie zmiany przychodzą mu trudno do akceptacji? Warto dzielić się doświadczeniami.
Niestety obraz ciała ulega silnym wpływom czynników zewnętrznych, zależy od bazy na jakiej się ukształtował, to dlatego obecnie mamy kryzys związany z obsesją piękna. Jeżeli nasze samopoczucie związane z tym jak się czujemy ze swoim ciałem wpływa na samoocenę, trudno w czasach niedoścignionych ideałów o dobry nastrój i wysoką jakość życia. Działania specjalistów i praca własna powinna skupić się na funkcjonalności ciała, na staraniach, które dla jednostki stanowią wartość, a nie są presją otoczenia. W gabinecie dietetyka również trzeba o tym rozmawiać.
Dowiedz się więcej na temat obrazu ciała, zaburzeń związanych z obrazem ciała oraz pracy z ciałem w gabinecie specjalisty. Zapraszam na grudniowy webinar.
Jestem psychologiem, psychodietetykiem, szkoleniowcem, autorką szkoleń stacjonarnych oraz e-kursów i webinarów psychodietetycznych dla specjalistów. Już od 5 lat prowadzę Gabinet Psychodietetyczny Flow By Ania, gdzie pomagam naprawiać relacje z jedzeniem, wspieram w wychodzeniu z zaburzeń odżywiania. Udzielam wsparcia psychologicznego w pracy z kryzysem i w pracy nad rozwojem osobistym z zakresu wzmacniania poczucia własnej wartości, pewności siebie czy stawiania granic w relacjach. Wspieram w rozwoju zawodowym w radzeniu sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym. Pracuje holistycznie – korzystam z różnych gałęzi psychologii w oparciu o pracę z wartościami i niewspierającymi przekonaniami.
