Depresja – skutek czy przyczyna otyłości?
Depresja i otyłość – statystyki
W przeciągu ostatnich 30 lat obserwuje się wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości na świecie. Problem ten należy postrzegać w kategorii rozprzestrzeniającej się epidemii. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, iż problem otyłości dotyczy 400 mln, a nadwagi ponad 1,6 mld osób dorosłych na świecie. Występowanie tego zjawiska obserwuje się również we wszystkich innych grupach wiekowych. Coraz częściej wskazuje się, że już co 5 dziecko w Polsce ma nadwagę. Niestety statystyki przez ostatnie lata pogarszały się zamiast polepszać. Za rozwój nadwagi i otyłości odpowiadają geny, ale to w 50% czynników ryzyka zależy od prowadzonego stylu życia. Natomiast geny rodziców to tak naprawdę modelowanie postaw wobec jedzenia i aktywności fizycznej. Niestety dziecięca otyłość ma swoje konsekwencje w dalszym życiu. Otyły przedszkolak staje się otyłym dorosłym 4 razy częściej niż rówieśnik z prawidłową wagą. U nastolatka z otyłością ryzyko rozwoju otyłości jest 17,5 razy większe niż przy normalnej wadze.
Skutek czy przyczyna?
Badania dowodzą występowania negatywnych stanów afektywnych u osób otyłych (Ogińska-Bulik, Chanduszko-Salska, 2000; Głębocka, Wiśniewska, 2005). Z jednej strony badacze podkreślają znaczenie negatywnych stanów emocjonalnych dla nadmiernego jedzenia, a w konsekwencji dla powstawania otyłości (Ogińsk-Bulik, 1999). Otyłość o podłożu psychosomatycznym traktowana jest jako skutek kompensowania frustracji przez osobę otyłą, czy też rozładowanie lęku (Tatoń, 1985).
Z drugiej strony wielu badaczy zauważa, że występowanie otyłości prowadzi do niezadowolenia z własnego ciała, a w konsekwencji do obniżonego nastroju, a nawet wyższego poziomu depresji (Cogan, Ernsberger, 1999). Liczne badania potwierdzają gorsze funkcjonowanie emocjonalne osób otyłych.
Czy to nieradzenie sobie ze stresem, lękiem i emocjonalna kruchość prowadzi do objadania się i otyłości? A może niezadowolenie ze swojego wyglądu, niska samoocena i samoskuteczność z powodu otyłości prowadzi do wystąpienia problemów emocjonalnych, w tym depresji?
Najciekawsze wyniki badań
W jednym z szerokozakrojonych australijskich badań, w którym przyjęto, że otyłość powoduje depresję starano się odpowiedzieć na pytanie czy depresje powoduje sama otyłość, czy współwystępujące z nią choroby np. cukrzyca? Przeanalizowano dane medyczne oraz wywiady 480 tys. osób chorujących na depresje i porównano z 290 tys. osobami z grupy kontrolnej. Badacze wykorzystali badania genetyczne by przeanalizować czy istnieje związek między depresją, a wysokim wskaźniekiem BMI. Wykorzystano geny związane z wysokiem BMI, ale nie z wystąpieniem chorób pokrewnych. Okazało się, że wybrane geny są równie mocno skorelowane z depresją, jak geny, które determinują wysokie BMI i cukrzycę. Bez względu na wystąpienie innych chorób typowych dla otyłości, korelacja między wystąpienim depresji i otyłości jest znacząca.
Co wystąpiło jako pierwsze? Depresja czy otyłość?
Depresja i otyłość współwystępują, częściej u kobiet, w zależności od przyjętych kryteriów, różne są wyniki procentowe w ich wspólnym wystąpieniu. Niezależnie od tego, która z tych chorób jest przyczyną, a która skutkiem, ich współwystępowanie może prowadzić do wzrostu śmiertelności, ponieważ zarówno otyłość, jak i depresja stanowią niezależne czynniki ryzyka chorób układu krążenia. Ze względu na kliniczną i epidemiologiczną istotność współwystępowania otyłości i depresji od lat prowadzi się badania dotyczące powiązań patofizjologicznych między tymi chorobami.
- Z pewnością nastąpił wzrost częstości występowania depresji w badaniach z ostatnich lat, w porównaniu z badaniami starszymi, oraz to, że częstość występowania depresji jest większa w badanych grupach kobiet.
- Badania wskazują, że wystąpienie depresji w dzieciństwie pozostaje w związku z wyższymi wartościami BMI w dorosłości.
- W badaniach McElroy’a i wsp., przeprowadzonych w grupie 644 pacjentów z chorobą dwubiegunową typu I i II w Stanach Zjednoczonych i w Europie, okazało się, że 31% badanych miało nadwagę, 21% było otyłych, a 5% charakteryzowało się otyłością olbrzymią.
- Kendler i wsp. zauważyli, że nadwaga i otyłość występują częściej w grupie pacjentek z depresją atypową (29%) w porównaniu z łagodną typową depresją (6%) i ciężką typową depresją (3%).
Z tego powodu warto przede wszystkim rozróżnić z jakim typem depresji mamy do czynienia. Depresja nie zawsze oznacza brak odczuwania przyjemności, zmniejszone łaknienie, poczucie winy, bezsenność i myśli samobójcze. Atypowa depresja charakteryzuje się: zdolnością odczuwania przyjemności, cieszeniem się, nadmiernym łaknieniem, sennością, czy ociężałością.
Patogeneza w powstaniu depresji i otyłości
Najbardziej prawdopodobna z 3 hipotez McElroy i wsp., jest ta która zakłada, że otyłość i depresja są powiązanymi, ale oddzielnymi chorobami z wyraźnie częściowo pokrywającą się patogenezą. Tym modelu te choroby częściowo są spowodowane obciążeniami genetycznymi, a częściowo środowiskowymi. Kierunek relacji zmian może być różny, w jednych przypadkach depresja może poprzedzać wystąpienie otyłości, w innych — otyłość wystąpienie depresji, a w jeszcze innych choroby te mogą rozwinąć się jednocześnie.
Zaburzenia czynności osi podwzgórze–przysadka–nadnercza
Działające długotrwale czynniki stresowe powodują zaburzenia na osi podwzgórze–przysadka–nadnercza i wzrost uwalniania CRH, AVP, ACTH i kortyzolu. U osób z depresją, poza zwiększonym stężeniem kortyzolu we krwi i przerostem kory nadnerczy, obserwuje się osłabienie ujemnego sprzężenia zwrotnego na osi PPN. Zaburzenia aktywacji osi podwzgórze–przysadka––nadnercza obserwuje się również w otyłości, głównie przez hiperinsulinemię, ta prowadzi do wzrostu syntezy i uwalniania ACTH, a dalej do zwiększenia produkcji kortyzolu. Zarówno stres, jak i smaczne jedzenie stymulują uwalnianie endogennych opioidów, co z kolei zmniejsza aktywność osi PPN i osłabia odpowiedź na stres. Powtórna stymulacja szlaku nagrody przez kolejny stres indukuje stymulację tej osi i spożywanie jedzenia — może to prowadzić do neurobiologicznej adaptacji i kompulsywnej natury przejadania się.
Zmiany aktywacji współczulnego układu nerwowego
W postaci melancholijnej dużej depresji zaobserwowano zwiększoną aktywację współczulnego układu nerwowego, przejawiającą się podwyższonym stężeniem noradrenaliny w surowicy. Natomiast w otyłości aktywacja współczulnego układu nerwowego ma charakter zróżnicowany, jest zwiększona w nerkach i mięśniach szkieletowych, a zmniejszona w mięśniu sercowym. Skoro zwiększona aktywacja WUN może przyczyniać się do rozwoju otyłości, a stres jest jedną z przyczyn jej występowania, może to być kolejny związek między depresją a otyłością.
Zaburzenia wydzielania neuroprzekaźników
Zarówno w otyłości, jak i w depresji obserwuje się zaburzenia wydzielania neuroprzekaźników, takich jak serotonina, noradrenalina, dopamina i neuropeptyd Y, uczestniczących w regulacji zachowań żywieniowych i nastroju. Już to stwierdzenie stanowi powiązanie tych dwóch chorób. U osób z depresją zaobserwowano zmniejszenie liczby receptorów serotoninergicznych w mózgu, a u otyłych zmniejszoną wrażliwość na działanie serotoniny. Badania wskazują, że neuropeptyd Y uczestniczy w regulacji i radzeniu sobie ze stresem, ale też należy do głównych neuropeptydów uczestniczących w zwiększaniu apetytu, którego działanie jest hamowane przez leptynę.
Rola cytokin prozapalnych
Badania wskazują, że przewlekły stres może być przyczyną zwiększonej aktywacji zapalnej (zwiększone stężenie IL-1, obniżone stężenie IL-6 i brak różnic w stężeniu TNF), która może odgrywać rolę w patogenezie depresji. Ponadto stwierdzono dodatnią korelację między ciężkością depresji a stężeniem IL-1 w płynie mózgowo-rdzeniowym. Zwiększoną aktywację zapalną obserwuje się również u osób otyłych, u których źródłem cytokin prozapalnych jest tkanka tłuszczowa.
Podsumowując
W obrazie klinicznym widzimy związki w zakresie patofizjologii powstania zaburzeń jak i podobnych czynników zewnętrznych wpływających na rozwój zarówno depresji jak i otyłości: styl życia, nieradzenie sobie ze stresem i traumą. Wzrost apetytu i zmniejszenie aktywności fizycznej, a co za tym idzie, przyrost masy ciała szczególnie często obserwuje się w takich podtypach depresji, jak: atypowa, depresja somatyczna, sezonowa choroba afektywna, depresja okołomenopauzalna, a więc te dotykające większego odsetka kobiet.
Bez względu na to czy depresja występuje jako przyczyna czy skutek otyłości to ich współwystępowanie jest groźne dla zdrowia i życia i wymaga współpracy specjalistów w zakresie terapii psychologicznej depresji oraz dietoterapii otyłości. Depresja towarzysząca otyłości może być również przyczyną niepowodzeń kuracji odchudzającej. Dla wielu osób oraz trenerów wszystkich Polaków kluczem do rozwiązania problemów emocjonalnych jest schudnięcie. Jak widzimy problem leży głębiej i dotyka sfery fizjologicznej oraz psychicznej, nie można mylić obniżonego nastroju z depresją, należy być czujnym na zachowanie pacjentów i zachęcać do konsultacji z innymi specjalistami osoby otyłe. Natomiast wychodząc od tak poważnych zaburzeń jak otyłość i depresja i niejako adaptując te wyniki na grunt nadwagi i obniżonego nastroju widzimy jak ważne jest branie pod uwagę czynników psychologicznych w procesie odchudzania.
Nowy E-kurs Przegląd zaburzeń psychicznych w kontekście pracy dietetyka
Zapraszam na kolejny poziom e-kursu z zakresu psychologii w pracy dietetyka. Tym razem proponuje przegląd najważniejszych zaburzeń psychicznych w kontekście pracy specjalisty. Wiele zaburzeń psychicznych, które dotyczą zarówno dzieci jak i dorosłych, mogą być i powinny zostać wsparte przez odpowiednią dietoterapie. Z drugiej strony problemy z nadwagą i otyłością czy zaburzeniami odżywiania osoby chore psychicznie mogą mieć tak samo jak osoby zdrowe i będą szukać pomocy u specjalisty.
Zapisując się na kurs wspierasz osoby z zaburzaniami odżywiania. 10 zł z każdego sprzedanego kursu jest przeznaczone na funkcjonowanie projektu Nowonajedzone, dzięki któremu m.in. istnieje grupa wsparcia dla kobiet z zaburzeniami odżywiania w Krakowie. Twój rozwój, wsparcie dla innych! Dziękujemy!
